نوزادان با سری نرم متولد می‌شوند تا مغز بتواند رشد کافی داشته باشد، به‌همین دلیل ساده سر آنها خیلی راحت شکل می‌گیرد. عبور از کانال رحم هنگام تولد می‌تواند باعث شود سر نوزاد تیز یا بیش از حد دراز شود و طی چند روز تا چند هفته شکل و قالبی عجیب پیدا کند، بنابراین این اتفاق برای جمجمه نوزاد طبیعی به‌نظر می‌رسد.
اما اگر نوزاد در یک سطح سفت و مسطح بخوابد یا به یک طرف یا به پشت بخوابد، می‌تواند باعث شود سری صاف پیدا کند، طوری که والدین را نگران کند. این حالت که به آن سندروم سر صاف یا پلاژیوسفالی موضعی هم گفته می‌شود اغلب به‌دلیل وضعیت خواب نوزاد یا وجود مشکلی در عضلات گردن ایجاد می‌شود. این مشکل آسیبی به مغز وارد نمی‌کند، اما بهتر است بدانید که در صورت مشاهده چنین سندرومی چه اقدامی باید انجام دهید.
چرا سر صاف می شود؟
شایع‌ترین علت صافی سر نوزاد وضعیت خواب است. از آنجا که نوزادان ساعات زیادی را به پشت می‌خوابند، سر در یک نقطه صاف می‌شود. قرار دادن نوزادان در وسایلی که در طول روز پشت به آنها می‌خوابند مانند صندلی ماشین، کالسکه و… این مشکل را تشدید می‌کند. نوزادان نارس بیشتر مستعد سر صاف هستند، چون جمجمه نرم‌تری نسبت به نوزادان ترم دارند. آنها زمان زیادی را به پشت می‌خوابند بدون آنکه جابه‌جا شوند یا بلندشان کنند چون باید در دستگاه باشند یا وسایل پزشکی به آنها متصل است و باید در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان باشند.
نکته جالب اینجاست که اگر لگن مادر در زمان بارداری به جمجمه کودک فشار بیاورد یا مادر دوقلو باردار باشد، نوزاد ممکن است قبل از تولد کم‌کم دچار صافی سر شود. در‌واقع بسیاری از نوزادانی که از زایمان‌های چندقلویی به دنیا می‌آیند سر صافی دارند. تنگ بودن رحم مادر هم می‌تواند به سر صاف منجر شود.
نوزادان تورتیکولی یا نوزادانی که گردن کج دارند، به‌دلیل سختی عضلات در یک طرف گردن، به سختی می‌چرخند و بنابراین سرشان را به سختی می‌چرخانند و در وضعیت درازکش سر را به یک طرف متمایل می‌کنند و همین منجر به سر صاف می‌شود. به این ترتیب بسیاری از نوزادانی که سندروم سرصاف دارند، ممکن است دچار تورتیکولی هم شوند چون به سختی می‌توانند سرشان را برگردانند.
از کجا بفهمید سرنوزاد صاف است
سندروم سر مسطح معمولا برای والدین قابل تشخیص است. به‌طور معمول پشت سر کودک یا همان استخوان پس سر در یک طرف تخت است و اغلب در همان سمت موی کمتری هم می‌روید. اگر فردی به سر نوزاد نگاه کند، ممکن است گوش در سمت مسطح کمی به جلو آمده باشد. در موارد شدیدتر ممکن است سر در طرف مقابل سمت مسطح، برآمده شود و پیشانی نیز ناهمواری پیدا کند. اگر علت تورتیکولی باشد گردن، فک و صورت هم ممکن است دچار ناهمواری شوند.
شاید مشکل چیز دیگری باشد
پزشکان معمولا به سادگی سندروم سرصاف را تشخیص می‌دهند. برای بررسی تورتیکولی یا کجی گردن ممکن است پزشک حرکات سر و گردن نوزاد را بررسی کند و آزمایش، رادیوگرافی و سی‌تی‌اسکن تجویز کند. پزشک اغلب چندین‌بار نوزاد را معاینه می‌کند تا چگونگی تغییرات سر را بررسی کند. در صورتی که با جابه‌جایی موقعیت خواب، وضعیت صافی سر کودک بهبود پیدا کند مشکل احتمالا سندروم سرصاف است.
اما اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است دلایل دیگری وجود داشته باشد. مانند کرانیوسینوستوزیس یا جوش خوردن و اتصال زودتر از موعد درزهای جمجمه که یک بیماری مادرزادی است. رشد مغز در این شرایط محدود شده و باعث تغییر شکل جمجمه می‌شود. کودکان مبتلا به این بیماری نیاز به درمان برای رفع مشکل دارند. اگر پزشک به کرانیوسینوستوزیس یا وضعیت‌های دیگر مشکوک باشد کودک باید نزد جراح مغز و اعصاب و جراح پلاستیک سر و صورت برود تا آزمایش‌های تخصصی برای او انجام شود.
جای خوابش را عوض کنید
سندروم سر صاف نیازی به جراحی ندارد و با تغییراتی در موقعیت خواب، نگهداشتن نوزاد و خواباندن او روی شکم می‌توان این مسئله را برطرف کرد. اگر نوزاد شما به‌دلیل موقعیت خوابیدن یا دراز کشیدن دچار سندروم سر صاف شده باشد، این درمان‌های خانگی را می‌توانید امتحان کنید:
موقعیت سرش را تغییر دهید: زمانی که نوزاد خواب است موقعیت سرش را تغییر دهید. تغییر موقعیت کودک از چپ به راست یا از راست به چپ هنگامی که به پشت خوابیده کارساز است. حتی در طول شب که نوزاد خواب است، بهتر است قسمت گرد پشت سرش روی تشک باشد و بخشی که صاف شده به سمت بالا قرار داشته باشد. می‌توانید از بالش‌هایی که برای این منظور طراحی شده‌اند، استفاده کنید.
موقعیت جایگزین ایجاد کنید: به اینکه چطور نوزاد را در گهواره می‌خوابانید دقت کنید. اغلب والدینی که راست‌دست هستند، نوزاد را در بازوی چپ‌شان نگه می‌دارند و آنها را در‌حالی که سرشان به سمت چپ است، روی زمین می‌گذارند. در این وضعیت نوزاد باید به سمت راست برگردانده شود. جالب است بدانید که دقیقا به همین دلیل تورتیکولی سمت راست و صافی سر در سمت راست شایع‌تر از سمت چپ است. هر طرف سر نوزادتان که صاف است باید تغییر دهید و به سمت دیگر بچرخانید.
نوزاد را بیشتر بغل کنید
زمانی را که کودک به پشت دراز کشیده، کوتاه کنید و کمتر در کالسکه و صندلی ماشین قرارش دهید. برای مثال اگر کودک در صندلی ماشین به خواب رفته وقتی او را به خانه می‌آورید، بلندش کنید و در خانه بچرخانید تا فشار از روی سرش برداشته شود.
تمرین کنید گاهی به شکم بخوابانید. سعی کنید وقتی که کودک بیدار است مدتی او را روی شکم قرار دهید. این کار نه تنها به شکل درست پشت سر کمک می‌کند بلکه باعث می‌شود با نگاه دیگری دنیا و اطرافش را ببیند و عضلات گردنش برای بالا نگهداشتن سرش تقویت می‌شود و به این ترتیب عضلاتی که برای چهار دست و پا رفتن و نشستن لازم است، قوی می‌شود.
از آنجا که بیشتر نوزادانی که سندروم سر صاف دارند درجاتی از تورتیکولی را نیز دارند، درمان فیزیکی و خانگی توصیه می‌شود. یک فیزیوتراپ می‌تواند تکنیک‌های کششی مناسبی را پیشنهاد دهد که به تقویت عضلات کمک می‌کند. برای بچه‌هایی با سندروم سر صاف شدید که بعد از ۳ -۲ ماه درمان خانگی، تغییری حاصل نمی‌شود پزشک کلاه‌هایی تجویز می‌کند. این کلاه برای نوزادان بین ۴ تا ۱۲ماهه مناسب است. این کلاه‌ها با فشار ملایم اما ثابت به جمجمه در حال رشد کودک، تغییراتی را در مسیر رشد برایش ایجاد می‌کنند. دقت داشته باشید که به هیچ عنوان بدون تجویز پزشک از این وسیله استفاده نکنید.
پیشگیری کنید
بچه‌ها را با اینکه ممکن است دچار سندروم سر صاف شوند، باید به پشت بخوابانید تا از سندروم مرگ ناگهانی نوزاد جلوگیری شود. هرچند هر شب با تغییر موقعیت سر به شکم خواباندن نوزاد در زمان بیداری خطر ابتلا به سندروم سر صاف هم تا حدود زیادی کاهش می‌یابد. به خاطر داشته باشید که این سندروم هیچ مشکلی در رشد مغز ایجاد نکرده و باعث تاخیر رشد یا آسیب مغزی نمی‌شود.
از دهه ۹۰ تاکنون آکادمی اطفال ایالات‌متحده، والدین را تشویق کرده که نوزادان را به پشت بخوابانند، توصیه‌ای که هنوز هم این آکادمی به والدین می‌کند تا از سندروم مرگ ناگهانی نوزاد پیشگیری شود. از این زمان به بعد ارتباط معناداری بین به پشت خوابیدن و ابتلا به سندروم سر صاف بین نوزادان یافت شده است.
