این که شما عمل خوب و رفتار پسندیده‌ی کودک را درحضور او در مجلسی مطرح کنید، خود یک تشویق است. چنین امری در عین این که ممکن است روح تصنع و ریاکاری و فریب را در او زنده سازد، برای او شاد کننده و سازنده خواهد بود.
طفلی که نقاشی خوبی کشیده و یا به خط زیبایی چیزی نوشته، یک راه تشویقش این است که مثلاً خط یا نقاشی او را در تابلوی حیاط مدرسه یا به دیوار کلاس بچسبانید و از این طریق او را تشویق کنید.
تشویق، گاهی می‌تواند در ذکر یک داستان که مورد علاقه‌ی کودک است خلاصه شود.
توصیه‌ی اسلام در تربیت این است که غبطه و سروری در فرد ایجاد کنید تا خود به انجام عمل بپردازد و خود مؤیّد خویشتن باشد.
شیوه‌هایی که می‌توانید کودک را مورد تشویق قرار دهید:
۱- تصدیق زبانی، ۲- تأیید او، ۳- لبخند رضایت‌آمیز، ۴- ذکر موفقیت او، ۵- دادن رضایت نامه، ۶- معرفی در حضور جمع، ۷- معرفی عمل و اثر او، ۸- دادن مسؤولیت، ۹- فرصت اظهار نظر، ۱۰- نصب عکس او، ۱۱- ذکر داستان، ۱۲- ذکر کلمات احترام‌آمیز، ۱۳- دادن جایزه و پاداش، ۱۴- شیوه‌های دیگر… .
توصیه‌های عملی برای تشویق کلامی مادی و غیرمادی
تشویق فقط باید در مورد کوشش و پیشرفت کودک به عمل آید و به شخصیت و منش او ربط نداشته باشد. تصویر حقیقی اعمال کودک را نشان بدهد نه اینکه صورت اغراق‌آمیز و مبهمی را از شخصیت کودک ترسیم کند. طبیعی‌ترین راه این است که از چگونگی فعالیتش و تأثیر این فعالیت در زندگی‌تان صحبت کنید.
تشویق غیرمادی:
بکوشید تشویق‌ها کمتر صورت مادی پیدا کند و تکیه روی جنبه‌های غیر مادی باشد. زیرا اگر بنا باشد شما برای هر کار کودک سرمایه‌گذاری مادی کنید اولاً پول و دارایی شما به آنقدر نمی‌رسد، ثانیاً کودک، فردی مادی مسلک و مال دوست بار می‌آید، ثالثاً عادت غلطی است که در همه جا قابل اجرا نیست. اگر قرار باشد تشویق جنبه‌ی مادی پیدا کند، باید توصیه‌های عملی زیر را در نظر گرفت:
توصیه‌های عملی برای پاداش مادی مثل: جایزه و پول
اغلب پدر ومادرها دایماً به کودکشان می‌گویند اگر چنین و چنان کنی، چنین و چنان پاداشی خواهی گرفت یا نخواهی گرفت. کلمه‌ی «اگر» ممکن است اتفاقاً کودک را به سوی هدفی آنی و فوری جلب کند امّا ندرتاًً می‌تواند برای او انگیزه‌ی کوشش‌های مداوم باشد.
غالباً کودک در مورد پاداش‌هایی که به صورت رشوه به وی داده می‌شود یک نوع حالت مقاومت روانی پیدا می‌کند. چنین روشی کودک را به صورت یک معامله‌گر زیرک درمی‌آورد. پاداش‌های مادی اگر خیلی به ندرت و غیره منتظره به کودک ارائه شود نمایانگر قدردانی شما از کار و رفتار خوب اوست و می‌تواند برایش شادی آفرین و سودمند باشد.
کودکی که با این روش پرورش یابد و به آن عادت کند روح رشوه‌خواری در او برانگیخته خواهد شد.
در موردتشویق باید موارد زیر را در نظر گرفت:
– میزان تشویق و تقدیر نباید بیش از ارزش کار کودک باشد.
– کودک را نباید به تشویق و پاداش عادت دهید.
– درست است که کودک به تشویق نیاز دارد و در محیط تشویق و تمجید از نظر فکری و شعور اجتماعی رشد بهتری می‌کند ولی باید سعی کنید که کودک را رفته رفته متوجه پاداش درونی سازید و به آن عادت دهید.
تشویق ابزاری کارآمد جهت تربیت کودک:
تحقیقات نشان داده است که پاداش، در استحکام بخشیدن به رفتار، اثرات فوق‌العاده‌ای دارد. در حالی که تنبیه، نقش مهمی در تضعیف رفتار دارد.
تشویق بیش از حد، نوعی تملق به حساب می‌آید که مورد تأیید اسلام نیست. تشویق زمانی به کار گرفته می‌شود که عطشی را فرو نشاند و انتظاری را برآورده سازد و یا لااقل جانشین طبع و مذاق گردد.
بر اساس دیدگاه اسلامی ضروری است مزد را در پایان عمل به فرد بدهید تا خستگی از تنش زایل شود و روح تلاش و فعالیت در او زنده بماند.
ضروری است به والدین و مربیان هشدار دهیم که:
«شدت علاقه‌شان به کودک، سبب آن نشود که طفل بی‌جا و بدون استحقاق مورد تشویق قرار گیرد».
دوران تشویق
از آغاز تا پایان حیات را در بر می‌گیرد. آنچه مهم است این است که آدمی را باید به تدریج از تشویق مادی و توسط دیگران خلاص کرد، به گونه‌ای که از حدود سنین جوانی باید مستقلاً سر پای خود بایستد و بدون توجه به تأیید دیگران وظیفه‌ی خود را تشخیص دهدو به پیش رود.
از نکات مهمی که در تشویق باید مطرح و مورد نظر باشد، مراقبت در دور نگه داشتن کودک از «رشوه» است که این تشویق‌ها ممکن است آثاری زودگذر یا مؤثّر داشته باشند، ولی در دراز مدت، اثر آن سوء و ناروا خواهد بود.
نفوذ و اثر تشویق در سرعت و فوریت آن است. (تسریع در اجرا).
در تشویق رعایت این نکات ضروری است
۱- تشویق باید به گونه‌ای باشد که عمل و یا رفتار و گفتار نیکو جا افتد و اثرش در اذهان تثبیت گردد.
۲- تشویق یک فرد نباید به گونه‌ای باشد که موجبات تحقیر دیگران را فراهم آورد و سبب پیدایش اختلاف گردد.
۳- در تشویق کودک و مایه‌گذاری در این زمینه، فکر ایامی را هم بکنید که این طفل کاری مهم‌تر و ارزنده‌تر انجام خواهد داد و در چنان روزی، دیگر چه پاداش و جایزه‌ای به او خواهید داد.
۴- در تشویق لازم نیست همیشه تکیه بر تأیید باشد، در مواردی می‌توان نقاط قابل انتقاد او را هم در ضمن آن مطرح کرد.
۵- در تشویق اصول و ضوابط معین و روال خاصی را باید در نظر داشت تا کودک بداند والدین و مربیان همه گاه در رابطه با فلان مسئله، فلان دید مثبت یا منفی دارند. آن چنان نباشد که طفل برای یک عمل مشابه دو گونه پاداش یابد، یک بار پاداش مثبت و بار دیگر پاداش منفی.
تشویق بی‌جا، زنگ خطری برای والدین
شیوه‌ی تربیت از همان آغاز باید طفل را وظیفه‌شناس کند تا او اعمال خود را بر اساس آن شکل و جهت دهد.
خودباختگی در تشویق و تأیید، ممکن است کودک را خطرناک و رشوه‌خوار بار بیاورد و بعدها کار او را به حیله و فریب کشاند.
کودکی که در ازای انجام کاری، به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم از ما رشوه می‌خواهد، لازم است که مورد بی‌اعتنایی قرار گیرد تا دریابد که مربی او اهل رشوه دادن نیست.
در تشویق، باید شرایط و مقتضیات سنی کودک را در نظر داشت. در هر سن خواسته و نیازی مطرح است، تهیه‌ی یک جلد کتاب گران قیمت برای تشویق یک کودک دبستانی، به همان میزان نادرست است که دادن جعبه شکلاتی به یک فرد بزرگ‌سال.
دوباره تأکید می‌کنیم که چه چیزی را در کودک تشویق کنید، آیا خود فرد مورد تشویق قرار می‌گیرد یا رفتار و عملکرد او؟ پاسخ تربیتی این است که می‌باید تکیه بر رفتار و عملکرد طفل باشد نه خود او.
