آیا ممکنه با یک بار رابطه جنسی حامله بشویم؟ یا بابد چند ماهی صبر کنیم؟!
احتمال بارداری با یک بار رابطه وجود دارد اما بستگی به این دارد که آیا در روزهای تخمک گذاری بوده اید یا نه؟ فولیکول بالغ داشته اید یا نه؟ مشکلات ساختاری رحم دارید یا نه؟ لوله رحمتان باز است یا نه؟ همچنین همسرتان از لحاظ کیفیت و کمیت اسپرم مشکلی دارند یا نه؟ و البته عوامل متعدد دیگر.
احتمال حاملگی در هر ماه ۲۴ درصد است و بارداری در یک زوج طبیعی و سالم زیر ۳۰ سال ممکن است حتی حدود یک سال طول بکشد و بعد از ۳۰ سالگی، بعد از ۶ ماه تلاش بهتر است تحت نظر پزشک متخصص زنان باردار شوید.
مهمترین توصیه‌ای که می‌توان به هر زنی که تصمیم حاملگی دارد ارایه نمود، «شناخت دقیق فیزیولوژی بدن» است. در این میان اما آگاهی از روند چرخه قاعدگی یکی از اصلی‌ترین توصیه‌هاست. درواقع آگاهی دقیق از زمانبندی چرخه قاعدگی این امکان را به زوج می‌دهد تا بهترین زمان‌ها را برای انجام نزدیکی و تلاش برای باردار شدن زن انتخاب کنند.
به طور کلی ۱۰ مرحله و توصیه طلایی برای افزایش شانس حاملگی وجود دارد، البته با فرض اینکه هیچ یک از زن و مرد مشکلی درخصوص باروری اسپرم و تخمک نداشته باشند:
ثبت دقیق زمانبندی چرخه قاعدگی
زنی که به صاحب فرزند شدن فکر می‌کند باید از مدت‌ها پیش روند حساب شده‌ای را آغاز کند و طی آن نخستین روزهای عادت ماهانه را در جایی یادداشت کند تا در نهایت به روزهای مشترکی در ماه دست پیدا کند. در واقع این روزها، به طور منظم در طول هر ماه تکرار می‌شوند. در عین حال ممکن است دوره های قائدگی با بی‌نظمی همراه باشد که این بدان معناست که طول دوره ماهانه در ماه‌های مختلف متغیر است. زنی که قصد باردار شدن دارد با دنبال کردن تاریخ‌هایی که در تقویم علامت‌گذاری می‌شود به خوبی می‌تواند زمان طلایی را پیش بینی می‌کند. منظور از زمان طلایی همان موقعی است که تخمدان در هر ماه یک تخمک آزاد می‌کند. پس از مرحله رهاسازی، تخمک تنها بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت بارور است، هرچند اسپرم مرد تا ۶ روز در بدن زن زنده خواهد ماند.
کنترل تخمک گذاری
در بدن زنی که چرخه قاعدگی به طور مرتب روی می‌دهد، تخمک‌گذاری دو هفته پیش از آغاز دوره هر ماه صورت می‌گیرد. البته کاملا بدیهی است که پیش‌بینی دقیق تخمک‌گذاری در زنانی که قائدگی آنها نامنظم است کار دشواری خواهد بود اما به طور کلی می‌توان گفت این اتفاق (تخمک‌گذاری) بین ۱۲ تا ۱۶ روز پیش از شروع دوره ماهانه بعدی صورت می‌گیرد. روش‌های مختلفی وجود دارد که زنان می‌توانند با استفاده از آنها روزهای طلایی دوره ماهانه خود یا همان دوره تخمک‌گذاری را تشخیص دهند.
استفاده از کیت‌های تشخیص تخمک‌گذاری از جمله این راه‌کارهاست که امروزه در بسیاری از داروخانه‌ها به چشم می‌خورد. البته کارکرد آنها در مواردی با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد و به همین دلیل توصیه می‌شود که ابتدا نحوه استفاده از آن به دقت مطالعه شود. در بسته‌بندی این کیت‌ها برگه‌هایی وجود دارد که چگونگی استفاده از آنها را به خوبی توضیح داده است. با استفاده از این کیت‌ها نمونه ادرار مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا میزان هورمونی خاصی تعیین شود. این هورمون هر ماه و همزمان با آغاز تخمک‌گذاری افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند و موجب می‌شود که تخمدان یک تخمک آزد کند. سه روز پس از مثبت شدن نتیجه این آزمایش ساده، بهترین زمان برای زوج است تا با انجام عمل نزدیکی، شانس حامله شدن زن را افزایش دهند.
البته روش‌های دیگری نیز برای تشخیص دقیق زمان تخمک‌گذاری وجود دارد که ثبت دمای بدن از آن جمله است. در این روش زن هر روز دمای بدن خود را پیش از برخاستن از خواب ثبت می‌کند. این فرآیند برای حداقل سه دوره قاعدگی صورت می‌گیرد. تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد پس از انجام عمل تخمک‌گذاری، دمای بدن به طور طبیعی اندکی افزایش می‌یابد (۳/۰ سلسیوس) و خبر خوشحال کننده این است که یک زن در دو یا سه روز مانده به افزایش دمای مورد نظر بیشترین شانس را برای حاملگی دارد.
روش دیگری نیز وجود دارد که بر اساس مطالعات صورت گرفته، می‌توان اطمینان زیادی به دقت آن داشت. در این روش ترشحات واژن مورد بررسی قرار می‌گیرد. مطالعه‌ای که به تازگی در یکی از نشریات معتبر باروری منتشر شده نشان می‌دهد زنانی که ترشحات واژن خود را همواره زیر نظر دارند، ۲٫۳ بار بیشتر احتمال حاملگی در یک دوره بررسی ۶ ماهه را دارند. دقیقا پیش از آغاز تخمک‌گذاری، حجم ترشحات واژن افزایش چشمگیری پیدا کرده و در عین حال رقیق‌تر، شفاف‌تر و روان‌تر می‌شود. زمانی که این ترشحات به چنین مرحله‌ای می‌رسند، اسپرم فرصت بهتری برای حرکت و رساندن خود به تخمک پیدا کرده و در نتیجه شانس حاملگی افزایش پیدا می‌کند.
در بازه زمانی که تخمک‌گذاری صورت می‌گیرد و از آن به «پنجره باروری» یاد می‌شود داشتن رابطه جنسی مکرر (در هر روز) شانس حاملگی را به میزان چشمگیری افزایش می‌دهد. از دیدگاه پزشکی پنجره باروری از ۵ روز قبل از تخمک‌گذاری آغاز و با حساب روز تخمک‌گذاری، مجموعا ۶ روز باز می‌ماند. درحقیقت این ۶ روز در هر ماه بهترین زمان برای انجام عمل لقاح است. مطالعه‌ای نیز در این خصوص صورت گرفته که نشان می‌دهد داشتن رابطه جنسی دو روز پیش از نخمک‌گذاری با شانس بسیار زیادی به حاملگی منجر می‌شود. همچنین بد نیست به نتایج این مطالعه پزشکی توجه شود: تقریبا می‌توان گفت شانس باردار شدن برای زوجی که در طول پنجره تخمک‌گذاری هر روز رابطه جنسی دارند (۳۷ درصد) با زوجی که در روزهای دیگر به طور روزانه رابطه جنسی دارند (۳۳ درصد) تفاوت چندان زیادی وجود ندارد اما شاید همین نکته جالب توجه باشد که داشتن رابطه جنسی در همان ۶ روز طلایی شانس منجر شدن به بارداری را نسبت به سایر روزها (که شمارشان از آن ۶ روز بیشتر است) افزایش می‌دهد. از این رو به زوج‌ها توصیه می‌شود که پنجره تخمک‌گذاری را به دقت شناسایی کرده و با برقراری رابطه جنسی در این دوره شانس پدر و مادر شدن خود را افزایش دهند.
برخورداری از وزن مناسب
همانطور که در مردان، اضافه وزن آسیب‌هایی به اسپرم و DNA آن وارد می‌کند، در زنان نیز هر چه وزن بیشتر باشد شانس بارداری کاهش می‌یابد. با این حال نباید اینگونه تصور شود که لاغر بودن زیاد هم برای بارداری مناسب است. تحقیقات نشان می‌دهد زنی که اضافه وزن دارد یعنی شاخص توده بدنی یا BMI وی بالاتر از ۳۵ است، در مقایسه با زنی که شاخص BMI او در حد نرمال است دو برابر زمان بیشتری را برای حامله شدن تجربه خواهد کرد. همچنین مشخص شده زنی که از لاغری مفرط رنج می‌برد یعنی شاخص توده بدنی او کمتر ۱۹ است حامله شدن او تا ۴ برابر زمان بیشتری می‌برد.
داشتن بافت چربی زیاد در بدن به تولید مقادیر زیادی استروژن منجر می‌شود که می‌تواند در فرآیند تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کند. از این رو به زنانی که قصد باردار شدن دارند توصیه می‌شود جهت افزایش شانس باروری خود، ۵ تا ۱۰ درصد از وزنشان را کم کنند. این توصیه مهمی است که از سوی انجمن بهداشت تناسلی آمریکا ارایه شده است.
توصیه جدی: زنانی که به شدت لاغر هستند یا دوست دارند که لاغری بیش از حد را تجربه کنند به خاطر داشته باشند که این وضعیت خطرناک می‌تواند به دوره‌های نامنظم قاعدگی و حتی توقف تخمک‌گذاری منجر شود.
مصرف ویتامین‌ها پیش از حاملگی
قرار نیست مصرف ویتامین‌ها تنها به دوره ۹ ماهه بارداری ختم شود بلکه توصیه می‌شود زنانی که قصد بچه‌دار شدن دارند از ماه‌ها قبل مصرف آنها را آغاز کنند. بدین ترتیب بدن زمان کافی برای عادت پیدا کردن با انبوه ویتامین‌ها را پیدا می‌کند. پیشنهاد خوبی که در این زمینه مطرح می‌شود استفاده از مولتی ویتامین‌ها در رژیم غذایی روزانه است. پزشکان مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک (نوعی ویتامین B) را به زنانی که قصد حامله شدن دارند توصیه می‌کنند زیرا این ماده ارزشمند برای جلوگیری از بروز نارسایی در مغز و نخاع جنین بسیار ضروری است. بر اساس توصیه مرکز پیشگیری و کنترل بیماری آمریکا، بهتر است زنان از یک ماه قبل از اقدام برای بارداری روزانه ۴۰۰ میکرو گرم اسید فولیک مصرف کنند. ازآنجاکه رشد و تکامل نخاع جنین تنها سه تا چهار هفته پس از عمل لقاح آغاز می‌شود – یعنی حتی زمانی که ممکن است بسیاری از زنان ندانند که باردار شده‌اند – مصرف اسید فولیک مانع از بروز نارسایی‌های جبران ناپذیر در این عضو حیاتی می‌شود.
اگرچه نمی‌توان رژیم غذایی خاصی معرفی کرد که میزان باروری در زنان را افزایش دهد، با این حال بدیهی است که استفاده از یک سری گروه‌های غذایی سالم توسط زنانی که برای باردار شدن اقدام می‌کنند، شانس حاملگی آنها را افزایش می‌دهد. بدن در این شرایط نیاز به ذخیره سازی مواد مغذی و حیاتی نظیر کلسیم، پروتئین و آهن دارد که می‌توان آنها را از طریق رژیم غذایی سالم تأمین کرد. در نتیجه روزانه باید از میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین موجود در گوشت کم‌چربی، غلات، لبنیات و منابع غنی از چربی بی‌خطر استفاده کرد.
به جز مکمل‌های حاوی اسید فولیک، تأمین نیاز بدن به این ویتامین حیاتی با مصرف مواد غذایی نظیر سبزیجات دارای برگ‌های تیره، کلم بروکلی، نان سوبس دار، غلات و حبوبات، لوبیا و مرکبات امکان‌پذیر می‌شود. توصیه جدی می‌شود که در آستانه اقدام برای بارداری به میزان کمتری از ماهی دریایی که حاوی مقادیر قابل توجهی جیوه است استفاده شود.
همچنین به آن دسته از زنانی که معمولا چای و قهوه زیاد در طول روز می‌نوشند توصیه می‌شود مصرف این نوشیدنی‌ها را کاهش دهند زیرا ثابت شده مصرف بیش از ۵۰۰ میلی گرم کافئین (که به وفور در چای و قهوه وجود دارد) با کاهش قدرت باروری در زنان ارتباط مستقیم دارد. انجمن بهداشت تناسلی آمریکا توصیه می‌کند زنانی که تصمیم به حاملگی دارند روزانه بین یک تا دو فنجان چای یا قهوه که حاوی مقادیر قابل توجهی کافئین است بنوشند اما بیشتر از این میزان توصیه نمی‌شود.
خداحافظی با کار سخت خارج از خانه
یک فرمول ساده برای بارداری سالم وجود دارد که هر زنی باید آن را رعایت کند: انجام کارهای سخت و طاقت فرسا را فعلا متوقف کنید تا حاملگی بی‌خطری را سپری کنید. به طور کلی به زنانی که قصد باردار شدن دارند پیشنهاد می‌شود که بدنشان را به انجام حرکات متنوع ورزشی عادت دهند زیرا به تدریج آمادگی بدن به سطح بالاتری ارتقا پیدا کرده و در نتیجه تحمل فشارهای دوران بارداری کاری ساده‌تر خواهد شد اما به هیچ وجه انجام حرکات سنگین ورزشی و همچنین حضور مداوم در محل کار (که با انجام حرکات طاقت فرسا همراه باشد) توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است فرآیند تخمک‌گذاری تحت تأثیر قرار گیرد.
تحقیقات پزشکی نشان می‌دهد بسیاری از زنانی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهد دچار اختلالات مرتبط با عادت ماهانه می‌شوند. این دسته از زنان اگر تصمیم به حاملگی داشته باشند چاره‌ای ندارند جز اینکه برای مدتی انجام چنین حرکات سخت و سنگین را متوقف سازند.
کاهش قدرت باروری با افزایش سن
همزمان با افزایش سن در زنان، قدرت باروری آنها نیز کاهش می‌یابد. این فرآیند طبیعی به واسطه تغییراتی در تخمدان روی می‌دهد که متأثر از افزایش سن هستند. در واقع هرچه سن زن افزایش یابد، از کیفیت و تعداد تخم‌هایش کاسته می‌شود. در زنانی که ۳۰ سالگی را رد می‌کنند قدرت باروری به تدریج کاهش می‌یابد و زمانی که از مرز ۳۷ سالگی عبور می‌کنند شیب این کاهش بیشتر می‌شود و در نهایت با عبور از ۴۰ سالگی قدرت باروری آنها کاهش چشمگیری پیدا می‌کند. این کاهش باروری بدان معناست که انتظار برای حاملگی مدت زمان بیشتری طول خواهد کشید.
استعمال سیگار
استعمال سیگار به بروز مشکلاتی در قدرت باروری مردان و زنان منجر می‌شود. در دود سیگار مواد شیمیایی نظیر نیکوتین و مونوکسید کربن وجود دارد که سرعت نابودی تخم‌ها را در زنانی که قصد بارداری دارند افزایش می‌دهد.
محیط زندگی را مناسب با برنامه جدید زندگی تنظیم کنید
یک زوج در طول زندگی برای چند بار محدود تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند. از این رو در همین چند دفعه خاص باید شرایط محل زندگی کیفیت بالایی داشته باشد. مطالعات پزشکی نشان می‌دهد مجاورت با آفت کش‌ها، سموم کشاورزی و سایر ترکیبات شیمیایی خطرناک که در منازل و برخی مشاغل مورد استفاده قرار می‌گیرد، همگی از جمله عوامل خطرناک برای قدرت باروری مرد و زن به شمار می‌آیند. اگر به هر دلیل چاره‌ای جز قرار گرفتن در نزدیکی این مواد وجود نداشته باشد باید از هر ابزاری جهت بالاترین محافظت از سلامتی استفاده کرد. استفاده از دستکش، ماسک و پوشاندن شیشه ها از جمله این راه‌کارهاست.
مدیریت استرس نیز راه‌کاری مؤثر است. برای بسیاری از زوج‌ها و به خصوص زوج‌های جوان، تصمیم به بچه‌دار شدن به اندازه کافی استرس‌آور است و در صورتیکه شرایط محل زندگی و کار نیز توأم با فشارهای روانی باشد، کیفیت حاملگی افت قابل توجهی پیدا می‌کند. البته هنوز دلیل روشنی درخصوص تأثیر منفی استرس بر باروری زنان ارایه نشده است اما منطقی است که تصور کنیم زنانی که قصد حاملگی دارند با اتخاذ راه‌کارهای مناسب، سطح استرس را به پایین‌ترین حد خود برسانند.
