اولین گام بعد از تشخیص بارداری چیست؟

گفتگو با دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و نازایی، فلوشیب پریناتولوژی (طب مادر و جنین) و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

آزمایش های پره ناتال چه آزمایش هایی هستند؟

این آزمایش ها را از زمانی که حاملگی شروع می شود یعنی به محض عقب افتادن سیکل قاعدگی ماهیانه باید انجام داد. انجام این تست ها به منظور تشخیص زودرس مشکلات جنین است تا اگر مشکلی وجود دارد، به درمان جنین در داخل شکم مادر بپردازیم. 

این آزمایش ها، از آزمایش و بررسی های ساده تا انواع تخصصی ادامه دارد. یعنی شامل معاینات بالینی شرح حال کامل است مانند: گرفتن فشارخون، وزن بیمار، سابقه بیماری یا جراحی های او، داروهایی که مصرف می کرده، اینکه آیا قبلا سابقه تزریق خون داشته یا نه و… سپس یک آزمایش خون برای بررسی گلبول های قرمز و کم خونی احتمالی مادر و یک آزمایش ادرار به عمل می آید. اوره و کراتینین خون و فاکتورهای ادراری بررسی می شود و کشت ادرار صورت می گیرد.

اگر کسی سابقه مشکل ادراری و کلا هیچ علامتی نداشته باشد باز باید آزمایش ادرار بدهد؟

بله، این بررسی لازم است چون خود حاملگی زمینه عفونت را به دلیل تغییرات هورمونی فراهم می کند. این بررسی ها، به علاوه تعیین گروه خونی و RH یعنی مثبت یا منفی بودن گروه خون و همچنین بررسی از نظر هپاتیت در همه باید انجام شود ولی گروه هایی هستند که پرخطر محسوب می شوند مانند مبتلایان به فشارخون، دیابت، آنها که سابقه زایمان قبلی نوزادی با وزن بالا برای مثال ۴.۵ کیلو را داشتند یا مرگ جنین داخل رحمی داشتند یا سن بالایی دارند که نیازمند پیگیری و بررسی بیشتر هستند.

اهمیت گروه خونی

اهمیت این بررسی تا آنجاست که گاهی خانم ها هفت هشت بار حاملگی ناموفق را تجربه می کنند یا نوزادشان را از دست می دهند چون همین چکاپ ساده و بررسی آن را انجام نداده اند. اگر مادری با هر نوع گروه خونی دارای RH منفی باشد، باید گروه خونی شوهرش تعیین شود. در صورت مثبت بودن شوهر، فقدان تجانس RH اتفاق می افتد و باید تحت نظر باشد و حتی اگر هیچ گونه مشکلی طی حاملگی نداشت، در حدود هفته ۲۸ تا ۳۲ بارداری آمپول روگام تزریق کند و حتما پس از زایمان هم آن را بزند.

این خانم ها اگر به هر دلیلی مانند ضربه به شکم دچار لکه بینی و خون ریزی شوند یا تست تشخیصی خاصی (مانند نمونه برداری از مایع آمنیوتیکی یا بیوپسی جفت که باید سوزنی وارد شکم او کنیم) انجام دهند باید حتما برای پیشگیری آمپول مزبور را تزریق کنند.

کسانی که همین کار ساده را انجام نداده اند، درمان بسیار سخت و تخصصی تزریق خون به جنین داخل شکم را باید انجام دهند. این کار تنها در دو مرکز در ایران انجام می شود. یکی از آنها بیمارستان میرزاکوچک خان است. گاهی هفت یا هشت بار تحت سونوگرافی، از راه رگ بند ناف یا به داخل شکم جنین خون تزریق می کنیم، به این امید که او بتواند زنده متولد شود.

سونوگرافی هم یکی از بررسی های پره ناتال است؟

بله، به طور وسیع از این تست بهره می گیریم. وضعیت جنین، چندقلویی، سن حاملگی و خیلی از نقایص جنینی را با سونوگرافی معلوم می کنیم. برای مثال اگر جنین نقصی در جدار شکم دارد و کبد یا اندام داخل شکمی، در خارج از بدنش باشد با سونوگرافی قابل تشخیص است. مهم تر از اینکه در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری توصیه می کنیم همه بررسی سونوگرافی برای تشخیص نشانگان داون را انجام دهند. (در شهرهای بزرگ امکان بررسی وجود دارد) این سونوگرافی بسیار تخصصی است و تنها ده تا دوازده نفر از متخصصان مهارت انجام این سونوگرافی را در سطح تهران دارند.

با این بررسی، ضخامت پشت گردن جنین و همچنین استخوان بینی او بررسی می شود. در موارد مشکوک به نشانگان داون یا منگولیسم استخوان بینی جنین در سونوگرافی دیده نمی شود و ضخامت پشت گردن او افزایش پیدا می کند. همراه با این سونوگرافی یک آزمایش خون خاص هم می گیریم که به بررسی پروتئین مخصوصی درخون مادر می پردازد. آزمایشگاه خاص (حداکثر یک یا دو مرکز در تهران داریم) برنامه کامپیوتری مخصوصی دارد که با مراکز معتبر دنیا مرتبط است و میزان آن فاکتور و سن مادر را وارد می کند، تا خطر نشانگان داون مشخص شود.

برای آنهایی که در گروه پرخطر باشند، تست بررسی سلامت جنین یعنی آمینوسنتز انجام می شود. برای خانم های بالای ۴۰ سال از همان ابتدا و در حوالی هفته ۱۵ بارداری تست آمینوسنتز را توصیه می کنیم.

مایع آمینوتیک را که جنین در آن غوطه ور است چه طور بررسی می کنید که سلامت او را تهدید نکند؟

یک سوزن از راه شکم مادر وارد کرده و حدود ۲۰ سی سی مایع را می کشیم (بین هفته ۱۵ تا ۳۰ بارداری) و به آزمایشگاه می فرستیم. با این تست نه تنها نشانگان داون بلکه بسیاری مشکلات کروموزومی او معلوم می‌شود. این مایع روز بعد دوباره به وسیله سیستم های شگفت انگیز داخل بدن مادر جایگزین می شود. مهارت پزشک و زمان مناسب این تست مهم است و از عوارض احتمالی می کاهد. (از هر ۲۰۰ نفر یک نفر احتمال سقط دارد).

گاهی حتی با سوزن مخصوص قسمتی از جفت را برمی داریم تا از نمونه بپوسی به مشکلات موجود پی ببریم. اگر جنین مشکل حاد برای مثال نشانگان داون داشته باشد، می توانید از طریق مراجع قضایی نسبت به ختم حاملگی اقدام کنید.

تزریق خون به جنین یا مواردی که توضیح دادید را تحت سونوگرافی انجام می دهید. آیا این سونوگرافی زیادی مانعی ندارد؟

به طور معمول در بارداری طبیعی سه بار سونوگرافی را توصیه می کنیم. یک بار سه ماه اول، یک بار هفته ۱۸ تا ۲۲ برای نقایص جنینی و یک بار سه ماهه سوم اما مادری که فقدان تجانس RH دارد یا در مواردی که باید درمانی مانند تزریق خون به جنین داشته باشیم گاهی مادر هر هفته سونوگرافی می شود و هر بار یک ساعت طول می کشد با اینکه عوارضی تا به حال به دلیل این امر نداشتیم چون سونوگرافی اشعه ندارد بلکه امواج صوتی است اما توصیه می کنیم سونوگرافی بی دلیل نکنند.

و اما تست بعدی؟

گرفتن نوار قلب جنین. یک نوار دور شکم مادر می بندیم (در سه ماهه سوم) و مادر در حال استراحت دراز می‌کشد. دستگاهی روی شکم مادر قرار می گیرد که مانند پراب سونوگرافی است و می تواند ضربان قلب و نوار قلب جنین را ثبت کند. باید ۱۲۰ تا ۱۶۰ بار در دقیقه باشد.

بعضی جنین ها ضربان غیرطبیعی دارند، تپش بیش از حد دارند یا وقتی حرکت می کنند به جای آن که ضربانشان بالا رود، کمتر می شود که می توانیم با این بررسی، مشکل را تشخیص داده و درمان کنیم. تست بعدی گرفتن خون از جنین است. با این کار مشکلاتی مانند تیروئید را تشخیص داده و کم خونی های جنین را معلوم کرده و درمان می کنیم.

و اما تست دهم؟

این غربالگری خیلی مهم است و به خصوص آن را در آخر می گویم که به یاد همه بماند. همه خانم‌ها حتی آنها که سابقه دیابت در خانواده ندارند باید در هفته ۲۴ حاملگی تست تحمل گلوگز بدهند تا اگر دیابت نهفته دارند، معلوم شود. هیچ کس مستثنا نیست.

به وزن کم، سن کم و حاملگی اول یا چندم هم ربطی ندارد و باید انجام شود. اگر خانمی سابقه مثبت دیابت در خانواده داشته باشد، باید در همان اول حاملگی و در اولین مراجعه تست گلوگز بدهد. اگر دیابت او نهفته باشد رژیم خاص غذایی و ورزش مناسب توصیه می شود و اگر هم نیازمند تجویز انسولین باشد جای نگرانی نیست. ما می توانیم انسولینی را که مادر باید در حالت طبیعی به مقدار کافی ترشح می کرده و در خون می ریخته، به صورت تجویز انسولین جبران کنیم و مقدار آن را به حد کافی و امن برای سلامت مادر و جنین برسانیم.