تومور یا ورم روی مفصل یا پوشش تاندون (بافت اتصال دهنده عضله به استخوان) را کیست گانگلیون یا کیست مچ دست گویند که شبیه به کیسه مملو از مایع (کیست) است و درون آن ماده ژلاتینی مانند بدون رنگ، شفاف، چسبنده و سفتی وجود دارد .
کیست دست برحسب اندازه ممکن است سفت باشد یا حالت اسفنجی داشته باشد .
ممکن است یک کیست بزرگ یا تعداد زیادی کیست کوچکتر ایجاد شود . تعدد کیست‌ها باعث می‌شود به نظر بیاید که چند کیست به وجود آمده است، اما در واقع پایه‌ی مشترک قرار گرفته داخل بافت‌های عمیق‌تر معمولاً آنها را به یکدیگر متصل می‌کند. این نوع کیست خطرناک نیست و تقریباً نیمی از تمام تومورهای بافتی نرم از این نوع هستند .
کیست‌های دست یا کیست‌های بایبل در میان زنان شیوع بیشتری دارد و ۷۰ درصد بیماران ۲۰ تا ۴۰ سال سن دارند. کیست‌های دست به ندرت در کودکان زیر ۱۰ سال دیده می‌شود .
کیست‌های دست عموماً در پشت دست روی مفصل مچ دست ایجاد می‌شود، البته گاهی در سمت داخلی و پایین کف دست نیز دیده می‌شود. کیست‌های پشت مچ دست هنگام خم کردن رو به جلوی مچ برجستگی بیشتری می‌یابند. این کیست به ندرت در محل‌های زیر نیز ایجاد می‌شود :
پایه انگشتان روی کف دست، در این حالت کیست به شکل برآمدگی‌های کوچکی به اندازه نخود است .
نوک انگشت، دقیقاً زیر پوست، در این حالت کیست را کیست مخاطی گویند .
دلایل ایجاد شدن کیست مچ دست
دلیل ایجاد شدن کیست مچ دست مشخص نیست. بر اساس یک نظریه آسیب دیدگی (تروما) باعث متلاشی شدن و از بین رفتن بافت مفصل می‌شود و کیست‌های کوچکی شکل می‌گیرد که پس از مدتی به توده بزرگتر و آشکارتری می‌پیوندد. اما محتمل‌ترین نظریه این است که در ابتدا شکافی در کپسول مفصل یا غلاف تاندون ایجاد می‌شود و سپس بافت مفصل از آنجا خارج می‌شود .
علائم کیست مچ دست
کیست مچ دست معمولاً به صورت برجستگی یا توده در اندازه‌های مختلف دیده می‌شود .
کیست معمولاً نرم و ثابت است و قطر آن بین ۱ تا ۳ سانتی متر است .
ورم به تدریج یا به صورت ناگهانی بروز می‌یابد، ممکن است کیست کوچکتر شود یا حتی به مرور از بین برود، اما پس از مدتی دوباره ایجاد شود .
اکثر کیست‌های مچ دست با قدری درد همراه هستند که معمولاً پس از آسیب دیدگی حاد یا مکرر شروع می‌شود. اما بیش از ۳۵ درصد کیست‌ها به جز برجستگی مشهود علامت دیگری ندارند .
درد بروز یافته معمولاً مزمن است و با حرکت دادن مفصل تشدید می‌شود .
چنانچه کیست به تاندون متصل باشد، بیمار در انگشت درگیر احساس ضعف می‌کند .
معاینه و آزمایش
معاینه بالینی غالباً برای تشخیص کیست مچ دست کافی است.
پزشک گاهی برای اطمینان بیشتر با سرنگ یا اولتراسوند مقداری از مایع داخل کیست را خارج می‌کند. تصویر اولتراسوند (سونوگرافی) از طریق رفت و برگشت امواج صوتی روی بافت‌های مختلف به دست می‌آید و در این تصویر مشخص می‌شود که آیا برجستگی کیستیک (مملو از مایع) است یا جامد و یکپارچه است. همچنین پزشک به کمک اولتراسوند تشخیص می‌دهد که آیا رگ خونی یا شاهرگ عامل ایجاد توده است یا خیر .
پزشک در صورت بزرگ یا جامد بودن توده یا درگیر بودن رگ‌های خونی بیمار را به جراحی معرفی می‌کند .
ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای مشاهده مچ دست انجام می‌شود و دارای ارزش تشخیصی بسیاری برای کیست مچ دست است. یکی از موانع این روش تشخیصی هزینه بالای عمل است .
درمان
خود مراقبتی در خانه
درمان خانگی در گذشته استفاده از ضمادهای مختلف تهیه شده از تخم پرندگان و گرم کردن را شامل می‌شد. بیماران حتی یک کتاب سنگین را برای از بین بردن کیست روی آن می‌گذاشتند. اما این نوع درمان‌ها دیگر پیشنهاد نمی‌شود، چون نه تنها مانع عود کردن کیست نمی‌شوند، بلکه در واقع آسیب دیدگی بیشتر را در پی دارند .
درمان‌های محافظه کارانه و نگهدارنده
پزشکان معمولاً در ابتدا از یکی از روش‌های محافظه کارانه زیر برای درمان کیست مچ دست استفاده می‌کنند و در صورت موثر نبودن آنها در نهایت انجام جراحی را پیشنهاد می‌دهند.
تحت نظر قرار دادن وضعیت کیست: کیست مچ دست سرطانی نیست و گاهی به خودی خود از بین می‌رود. پزشک در صورت عدم بروز علائم آزاردهنده پیشنهاد می‌دهد که اقدام خاصی انجام نشود و برای مدتی وضعیت کیست ملاحظه شود تا اطمینان حاصل شود که تغییر غیرمعمولی به مرور زمان در کیست رخ نمی‌دهد. این روش محافظه کارانه‌ترین رویکرد درمانی است .
داروهای ضد التهاب: داروها درد و تحریک مرتبط با التهاب ناشی از حرکت دادن ناحیه اطراف کیست را کاهش می‌دهند .
بی حرکت نگه داشتن: استراحت توده را کوچکتر می‌کند و فعالیت مداوم گاهی اوقات باعث بزرگتر شدن کیست می‌شود. کیست بزرگ و برآمده جدا از داشتن ظاهر ناخوشایند، فشار روی عصب‌های اطراف کیست را افزایش می‌دهد و باعث بروز درد می‌شود. بنابراین با بستن مچ بند طبی یا آتل می‌توان کیست را کوچکتر کرد و علائم مرتبط را کاهش داد. پزشک به موازات کاهش درد تمرین‌های خاصی را برای بازیابی قدرت و دامنه حرکتی از دست رفته در مدت بی‌حرکت بودن مچ دست تجویز می‌کند .
تخلیه مایع کیست: پزشک اطراف کیست را بی‌حس و مایع داخل کیست را با سوزن خارج می‌کند. این عمل درد را کاهش می‌دهد و محدودیت دامنه حرکتی را تا حدی برطرف می‌کند، بااین حال این راهکار دائمی نیست، چون "ریشه " اتصال دهنده کیست به مفصل یا تاندون زیر کیست برداشته نمی‌شود. این عمل معمولاً در مطب پزشک انجام می‌شود و نیازی نیست که بیمار به کلینیک سرپایی مراجعه کند یا در بیمارستان بستری شود .
فیزیوتراپی: پس از جراحی و بعضی درمان‌های غیرجراحی گاهی فیزیوتراپی انجام می‌شود. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌هایی را برای حرکت دادن مفصل‌ها به بیمار آموزش می‌دهد تا ورم و ناراحتی کاهش یابد. به علاوه بیمار تمرین‌هایی را برای افزایش هماهنگی، انعطاف پذیری و قدرت دست فرامی‌گیرد. هدف از درمان بازیابی بیشینه عملکرد دست و مچ دست است .
جراحی
جراحی برداشتن کیست در صورت دردناک بودن، مختل شدن عملکرد مچ دست، به ویژه چنانچه دست درگیر دست پرکاربرد باشد، یا بی‌حسی یا گزگز دست یا انگشتان ضرورت می‌یابد .
اقدام‌های پس از انتخاب درمان
پس از تایید تشخیص کیست مچ دست و انتخاب درمان مناسب، اقدام‌های متفاوتی بر پایه درمان انتخابی صورت می‌گیرد:
پزشک پس از تخلیه مایع کیست از بیمار می‌خواهد تا مفصل را در اولین فرصت ممکن پس از عمل حرکت دهد .
مفصل به احتمال زیاد پس از جراحی ۷ تا ۱۰ روز با پوشش سختی (اسپلینت) بسته می‌شود تا مفصل حرکت نکند .
بر اساس پژوهش‌های اخیر، بسته بودن مچ دست به مدت طولانی به مفصل آسیب می‌زند و به کار گرفتن زود هنگام آن پس از اتمام درمان مفید است .
پزشک از بیمار می‌خواهد پس از جراحی به مطب مراجعه کند و در صورت لزوم تحت درمان فیزیوتراپی یا کار درمانی قرار گیرد. برنامه مراقبت پس از درمان اولیه بر پایه نیازهای هر بیمار تعیین می‌شود .
پیشگیری
از آنجایی که دلیل بروز کیست مچ دست مشخص نیست، دشوار بتوان راهکارهای مشخصی را برای پیشگیری از آن ارائه داد. مراجعه زود هنگام به پزشک و شروع سریع درمان برای جلوگیری مشکلات احتمالی آتی پیشنهاد می‌شود.
