«ضریب هوشی» یا به عبارت صحیح‌تر «بهره هوشی (IQ)» روشی برای سنجش هوش انسان است. بهره هوشی را می‌توان با برخی از تست‌های شناخته‌شده در دنیا اندازه‌گیری کرد. آزمون‌های بهره هوشی در سنین مختلف از افراد گرفته می‌شود و این بدان معناست که سن فرد در بهره هوشی وی تاثیرگذار است. کودکان در این میان یکی از مستعدترین گروه‌ها برای اهمیت دادن به بهره هوشی هستند. تمام کودکان از بهره هوشی قابل قبولی برخوردار هستند اما باید با درنظر گرفتن و کشف استعدادهای کودک، او را به راه درست خود راهنمایی کنیم. فاکتورهای متعددی بر هوش کودکان وجود دارد. نتایج بررسی‌های پزشکی متعدد در دنیا نشان می‌دهد یکی از مهمترین فاکتورها در بهبود بهره هوشی کودکان، تغذیه آن‌هاست.
نقش تغذیه در بهره هوشی کودکان
تغذیه کودکان علی‌الخصوص در سالیان ابتدایی زندگی‌شان اهمیت بسیار زیادی در رشد جسمی و ذهنی آن‌ها دارد. دکتر پائولین امت که یک محقق در دانشگاه بریستول است، می‌گوید: «رشد مغز در سالیان ابتدایی زندگی کودک با سرعت بسیار بیشتری از هر دوره دیگر در زندگی صورت می‌پذیرد و در واقع اساس مغز در این دوران شکل می‌گیرد، شاید بتوان گفت رشد مغز در دوره‌های بعد از آن بسیار کم اهمیت‌تر باشد». تجربه‌های متعدد و نتایج اثبات شده بشری نشان می‌دهد که تغذیه تاثیر فوق‌العاده مهمی در مساله بهبود بهره هوشی در کودکان دارد.
بهبود عملکرد مغز برای رشد شناختی و همچنین عملکرد رفتاری کودکان بسیار مهم است. مهمترین فاکتور تأمین سوخت متابولیک مغز در قالب گلوکز است. مکانیسم‌های پیچیده‌ای برای اینکه هورمون‌ها در بدن، مواد غذایی مورد نیاز مغز را تامین کنند وجود دارد. مطالعات بسیاری نیز نشان می‌دهند که عدم توجه به تغذیه درست، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اثر منفی روی عملکرد رفتاری و شناختی فرد می‌گذارد.
به همین دلیل، یک مطالعه مهم در حوزه تغذیه نشان می‌دهد، در صورتیکه کودکان تغذیه صحیحی داشته باشند، پیشرفت قابل توجهی در عملکرد ذهنی کودکان می‌توان مشاهده کرد که به صورت علمی نیز قابل اندازه‌گیری است. این عملکرد علی‌الخصوص در موقعیت‌هایی که کودکان به عملکرد ذهنی و بهره هوشی بیشتر نیاز دارند، نمود بیشتری نیز پیدا می‌کند. یکی از این موقعیت‌ها، حضور کودکان در مدرسه و محیط‌های اجتماعی است.
تغذیه صحیح از سه روش زیر، بر روی ضریب هوشی تاثیر می‌گذارد:
- مصرف مواد غذایی باعث می‌شود تا عوامل مهم در سوخت و ساز که مورد نیاز برای هماهنگی نورون‌ها هستند در دسترس باشند و به این ترتیب عملکرد ذهن بهبود یابد.
- غذا به عنوان منبع ویتامین‌ها و مواد معدنی است. ویتامین‌ها و مواد معدنی عوامل موثری برای آنزیم‌هایی هستند که هماهنگ کننده انتقال دهنده‌های عصبی هستند. لذا اگر به میزان کافی مواد معدنی و ویتامین به بدن نرسد، عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی در بدن با اخلال مواجه می‌شود.
- چربی‌های رژیمی، ترکیب غشای سلول عصبی و غلاف میلین (یک چربی غنی) را تغییر می‌دهند و به نوبه خود بر عملکرد عصبی تأثیر می‌گذارند.
تاثیر غذاهای آماده، شکر و چربی‌ها بر هوش کودکان
«رژیم‌های غذایی سرشار از چربی، قند و غذاهای آماده یا فرآوری شده (مثل فست‌فود، کنسرو و …) در اوایل کودکی ممکن است منجر به بهره هوشی پایین شوند، در حالی که رژیم غذایی سرشار از غذاهای سالم، ویتامین‌ها و مواد مغذی ممکن است عملکرد معکوسی داشته باشند.» این مطالعه، که در ژورنال علمی اپیدمیولوژی و سلامت جامعه در BMJ منتشر شده است، از ارتباط جدید بین الگوهای رژیم غذایی در سنین کودکی و هوش عمومی در سن هشت و نیم سالگی خبر داده است.
نتایج مطالعه حاکی از آن است که عادات غذا خوردن در اوایل کودکی، به ویژه تا سه سالگی، ممکن است در شکل‌گیری رشد مغز نقش داشته باشد و در نتیجه بر رفتار، عملکرد یادگیری و بهره هوشی در ادامه زندگی فرد تأثیر بگذارد.
چه تغذیه‌ای برای ضریب هوشی کودک مفید است؟
به طور کلی تغذیه سالم که شامل مصرف ترکیبی از غذاهای متنوع است، منجر به حفظ یا بهبود وضعیت سلامتی بدن شوند در بهبود بهره هوشی کودکان نیز موثر هستند. بنا بر اعلام سازمان جهانی بهداشت به طور کلی این غذاها عبارتند از:
- مواد اصلی مانند غلات (گندم، جو، چاودار، ذرت یا برنج) یا دانه‌های نشاسته یا ریشه‌هایی مانند سیب زمینی.
- حبوبات (عدس و لوبیا)
- میوه‌ها و سبزیجات
- غذاهای با منشا حیوانی (گوشت، ماهی، تخم‌مرغ و شیر)
اما اگر بخواهیم به طور ویژه‌تر برخی از غذاها را نام ببریم که در صورت حفظ کیفیت تغذیه، تاثیر بیشتری بر روی بهره هوشی کودکان دارند، عبارتند از:
- ماهی: به دلیل سرشار بودن از امگا۳ که برای تقویت هوش مفید است. ماهی آزاد و ماهی سالمون بیشتر در این مورد توصیه شده‌اند.
- تخم مرغ: کمک به تشکیل یک انتقال دهنده‌ی عصبی در بدن به نام استیل کولین
- سیب زمینی: سرشار از آنتی‌اکسیدان و ویتامین A
- حبوبات: سرشار از اسیدهای چرب امگا۳
- غذاهای کمکی و میان‌وعده‌های سالم: به دلیل تامین برخی از مواد مورد نیاز بدن، بدیهی است که با یک غذای خاص نمی‌توانیم تمام مواد موردنیاز بدن را تامین کنیم ولی امروزه می‌توان با مواد غذایی غنی شده مانند بیسکویت بیسکوپلاس شرکت گرجی که برای همه کودکان بالاتر از ۶ ماه مناسب است، نیازهای روزانه کودک را تامین کرد. این بیسکویت دارای ۵ ماده معدنی و ۱۲ ویتامین است. ید، آهن، سلنیوم، روی و مس مواد معدنی موجود در این میان‌وعده هستند. همچنین وجود ویتامین‌های A، C، E، D3، B1، B2، B3، B5، B6، B7، B9 و B12 این بیسکویت را به یک میان‌وعده کامل تبدیل کرده است.
- زردچوبه: حاوی مقادیر کافی «کورکین» و ویتامین C است که در رشد سلول‌های مغزی مفید است.
- ماست: وجود پروبیوتیک‌های مفید برای رشد روحی و ذهنی کودک و ویتامین‌های گروه B.
- سیب: حاوی مقادیر زیاد آنتی‌اکسیدان کوئرستین و ویتامین‌های A، گروه B و C.
- سبزیجات: حاوی مقادیر زیاد آنتی‌اکسیدان‌های مفید برای عملکرد عصبی.
- بادام: کمک به ترمیم سلول‌های مغزی (ویتامین E)
- گردو: سرشار از امگا۳ و ویتامین E
- عسل: اثر آن در کاهش استرس و افزایش تمرکز
در نهایت والدین باید با درنظر گرفتن اهمیت تغذیه در رشد جسمی و ذهنی کودک، توجه ویژه‌ای به غذاهای مصرفی کودکان داشته باشند و از تاثیر فوق‌العاده آن بر ضریب هوشی غافل نشوند.
