فلج “ارب”چیست؟/ فلج ارب به علت زایمان سخت!/ کشیدگی عصب دست نوزاد

اگر شما نوزادی دارید که یکی از دست‌هایش را حرکت می‌دهد اما قادر نیست دست دیگر را حرکت دهد فرزند شما دچار معضلی است به نام فلج ”ارب“ که در اثر آسیب به اعصاب گردنی ایجاد می‌گردد. شبکه گردنی یک سلسله اعصاب تشکیل می‌دهد که حرکت و حس بازو، دست و انگشتان را فراهم می‌آورد. خوشبختانه تعداد این بچه‌ها زیاد نیست و اکثر آنها با درمان‌هائی به‌جز جراحی بهبود می‌یابند.

● چگونه نوزاد دچار فلج می‌شود؟
اعصابی که به بازو، دست و انگشتان می‌رود از نخاع در قسمت گردن جدا شده از بین مهره‌های گردن گذشته در زیر استخوان ترقوه قرار می‌گیرند. اعصاب بازو از قسمت‌های پائین‌تر نخاع نزدیک قفسه سینه جدا شده و در منطقه‌ای بین گردن و شانه به هم می‌پیوندند و شبکه گردنی را تشکیل می‌دهند.

فلج ”ارب“ در نوزادان اغلب به علت زایمان سخت اتفاق می‌افتد. مثلاً هنگامی که بچه بزرگ باشد، نوزاد با پا متولد شود (در حالت طبیعی بچه با سر متولد می‌شود) و یا تولد، طولانی مدت شود، در این شرایط یک سمت گردن بچه تحت کشش قرار می‌گیرد و همین کشش باعث آسیب شبکه گردنی می‌شود.

نوزادان مبتلا به فلج ارب تظاهرات بالینی متفاوتی را نشان می‌دهند. برخی از آنها هیچ‌گونه حرکت و حس در بازو و دست خود ندارند برخی دیگر توانائی حرکت بازو را داشته، کنترل چندانی بر روی حرکات مچ و دست ندارند.

گروهی هم به سادگی از دست‌ها استفاده می‌کنند اما ماهیچه‌های شانه و آرنج آنها کارائی ندارد. که بستگی به نوع آسیب وارده به اعصاب دارد.

این آسیب‌ها چند نوع است:
۱) عصب از محل اتصالش به نخاع کنده می‌شود.
۲) عصب از محلی دیگر به‌جز محل اتصال به نخاع پاره می‌شود (در حقیقت عصب دو قسمت می‌شود)
۳) ممکن است روی عصب، بافتی ایجاد شود که روی آن فشار آورد.
۴) آسیب در اثر کشش این آسیب‌ رایج‌ترین نوع است که در آن عصب آسیب می‌بیند اما پاره نمی‌شود. بهبودی در آن سریع‌تر و راحت‌تر خواهد بود.

● چگونه بفهمیم فرزندمان مبتلا به فلج ارب است؟
دست نوزاد مبتلا به فلج ارب همیشه صاف در کنار بدنش قرار می‌گیرد و هیچ‌گونه حرکتی ندارد و این در حالی‌ است که وضعیت نرمال در کودک سالم بدین صورت است که آرنج کمی خمیده بوده در مقابل بدن قرار می‌گیرد. عمل مشت کردن هم مختل می‌شود. اگر پلک چشم نوزاد در همان سمت دچار افتادگی شده باشد نشان دهنده شدت بیشتر ضایعه است. برای تشخیص دقیق‌تر می‌توان از MRI و نوار عصب هم استفاده نمود.

● درمان فلج ارب چیست؟
درمان بستگی به نوع و شدت ضایعه دارد. اگر عصب پاره شده باشد نیاز به درمان جراحی است براساس نظریه برخی از پزشکان متخصص در صورتی‌که هیچ تغییری در سه ماهه اول زندگی نوزاد حاصل نشود جراحی مفید خواهد بود.
اما برخی دیگر معتقدند چارچوب زمانی در درمان جراحی فاکتوری است اساسی در بهبودی نوزاد. ماهیچه‌ای که عصب ندارد پس از ۱۲ الی ۱۸ ماه به‌حدی از بین می‌رود و کوچک می‌شود که از عصب‌دهی بعد از این مدت بی‌فایده خواهد بود. بنابراین بهترین زمان جراحی برای نوزاد بین ۵ تا ۱۲ ماه است.

اما عمل جراحی هم قادر نیست عملکرد نرمال را به کودک بازگرداند. بعد از جراحی کودک تا ۳ هفته مجبور به استفاده از گچ خواهد بود. در طی فرآیند جراحی اعصاب در ناحیه گردن ترمیم می‌شوند. از آن‌جا که عصب ۱ اینچ در ماه رشد می‌کند، ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا اعصاب از گردن به ماهیچه‌های پائین دست برسند. هنگامی که عصب به ماهیچه‌ها برسد، آنها فعالیتشان را آغاز می‌کنند.

در ابتدا ماهیچه‌ها ضعیف هستند و نوزاد برای حرکت دست از نیروی جاذبه مدد می‌جوید. زمانی‌که عصب‌دهی ماهیچه کامل شد (اتصال عصب و ماهیچه مستحکم شد) ماهیچه قوی‌تر شده و بدون استفاده از جاذبه حرکت می‌کند. نوع دیگر جراحی در کودکان به انتقال تاندون معروف است. تاندون، بافتی است که بین ماهیچه و استخوان قرار می‌گیرد. این نوع جراحی در کودکانی انجام می‌گیرد که ضعف ناحیه شانه، بازو و دست در آنها ماندگار می‌شود. این کودکان در بردن دست بالای سر، چرخاندن دست طوری‌که کف دست رو به سقف باشد و حرکت مچ دست مشکل خواهند داشت.
در این عمل جراح تاندون را از محل اصلی خود جدا نموده و آن را به محل دیگری انتقال می‌دهد و به مدت ۶ هفته گچ برای کودک استفاده می‌شود و تا ۶ ماه باید از نیم گچ در شب استفاده نمود. اما اگر عصب پاره نشده باشد و ضایعه نسبی و در اثر کشش باشد فیزیوتراپی برای نوزاد مناسب می‌باشد. در این روش غیر جراحی از دستگاه‌ها و تکنیک‌های خاصی استفاده می‌شود و یک‌سری آموزش‌ها به خانواده بیمار داده می‌شود.
از جمله این‌که کودک را تشویق نمایند با دست مبتلا اشیاء و وسائل بازی را بگیرد. به کودک یاد دهند با دست مبتلا، تلویزیون را روشن کند تا کودک مجبور شود دست را بالا برد. بدین ترتیب با بازی‌های کودکانه فرزند خود را ملزم به استفاده از دست مبتلا، نمایند. اما از آن‌جا که کودک قادر نیست به تنهائی تمام مفاصل را حرکت دهد، پدر و مادر باید روزانه تمام مفاصل دست مبتلا را حرکت دهند تا خشکی در مفاصل ایجاد نشود.
حرکات در شانه آرنج، مچ و دست انجام می‌گیرد و روزانه ۲ یا ۳ بار تکرار می‌شود. پدر و مادر در هفته‌های اول باید شدیداً مراقب وضعیت سر و گردن کودک باشند. بازوی نوزاد را به‌خصوص هنگام بلند کردن و حمل فرزند خود مواظبت کنند. خانواده باید بیاموزند که کشیدن دست مبتلای نوزاد یا بلند کردن او از طریق این دست منجر به شدیدتر شدن ضایعه خواهد شد. خوشبختانه ۸۰ تا ۹۰% کودکان با این روش به عملکرد طبیعی خود دست می‌یابند.

مریم شرکا، کارشناس فیزیوتراپی